Link banner

Home
LTC ADV Application
MACP Proforma





Monday 12 November 2018

PAITE SINTUNG BU

LESSON 97

Sappau Laimalte

Khawlgelh, khutgelh-alian aneu leh a lamdan

a

b

c

d

e

f

g

A

B

C

D

E

F

G

a

b

c

d

e

f

g

A

B

C

D

E

F

G

(e)

(bi)

(si)

(di)

(i)

(ef)

(ji)

h

i

j

k

l

m

n

H

I

J

K

L

M

N

h

i

j

k

l

m

n

h

i

j

k

l

m

n

(eich) (ai)

(je)

(ke)

(el)

(em)

(en)

o

p

q

r

s

t

u

O

P

Q

R

S

T

U

o

p

q

r

s

t

u

O

P

Q

R

S

T

U

(ou)

(pi)

(khiu) (ar)

(es)

(ti)

(iu)

v

w

x

y

z

 

 

V

W

X

Y

Z

 

 

v

w

x

y

z

 

 

V

W

X

Y

Z

 

 

(vi)

(dapliu)

(ex)

(uai)

(jet)

 

 

 

 

 

48

 

 

LESSON 93

TAPA TAIMANG

A tung a milimte kuate ahi ua? Papi leh tapa ahi. Tapa in a nu leh pa a taimang san a. Vai gam ah ava nuamtat lua hi. Puansilh, nek ding a tasam pah a, kuamah in a silh, anek ding a pe kei ua, a dah mahmah. Ataimang a kisikta. A in lam ah akik nawn a; A pa akipak. Anu a kipak, na nu na pa it inla, tai sanngei ngei ken.

46

SINTUNG BU

(Paite Laithak)

Approved and prescribed as text-book for Class - I Memo No. 44

ERHA/73-ED, Imphal The 5th November 1974

01

THUMAPI

Amasa in, i pau i ham leh i lai gelhdan Paite Lai Bul Pu (L) Rev. Nengzachin in 1945 a “Sintung Bu” a na bawl khiak, ahi bang bang a sutkhiak thak theihna dia phalna hon pia, a inkuanpihte tung ah kipahthu i gen hi.

Hiai Sintung Bu Polrd in Paite Lai Bul kepbit utna leh tulai khangthakte kia hilou a, khang hong omtou zel dingte’n Paite lai mal leh gelhdan Paite Lai Bul hon theih touh zel ding uh deihna leh ngimna lianpi a kineih ziak a mi kiphal bangzah hiam ten hon bawl khiak uh ahi.

Huai ban ah, hiai Sintung Bu hon bawlkhia Father of Paite Laibul Pu (L) Rev. Nengzachin leh Paite laimal ‘Bukimtak a’ honna gelkhesak i biak Pa Pathian tung ah kipahthu gen in, zahna sangpen i pia hi.

- Publisher

(Paite Organization for Literary Research and Development)

03

SINTUNG BU

(Paite Laithak)

By: Nengzachin

18th Edition: 2018

(Revised and correted : 2018)

No. of Copies : 1000

`50/-

Printed at:

Thawnsaau Printing Works Central Lamka, Churachandpur

02

Ba

Cha

Da

Fa

Ga

Nga

Ha

Ja

Ka

La

Ma

Na

Pa

Ra

Sa

Ta

Va

Za

 

 

 

Ba

ga

va

la

 

Sa

a

da

ta

 

Pa

ma

a

za

 

Ka

ha

a

na

04

LESSON 94

ANKUANG A THUMNA

Aw Pathian, an leh bangkimteng,

Na honpiak, vual honzawl sak in;

Ka Kha uh na hinna an in vakin,

Toupa Jesu min in. Amen.

LESSON 95

LUP CHIA THUMNA

Aw Toupa, ka ihmut kal in,

Lauhuai tampi lak’ honveng in,

Ka pa, ka nu, ka u, nau te, din kong thum;

Toupa Jesu min in Amen.

LESSON 96

THOH CHIA THUMNA

Aw Toupa, tu zan non veng a,

Tu zing khovak mu’n ka kipak

Tu sun nilouh in hon veng in.

Hon hum inla, Jesu min in. Amen.

47

LESSON 92

SAMARI MI HOIH

A tunga milimte kuate ahi ua? Samari mi hoih , a sakol leh gutate vuak lup dek mi khat ahi. Gilouten a suam ua. A vo ek ua, a sum leh pai alak sak ua. Atai mang san uh. Khual zin pai lai Samari mi hoih in amuh tak in ahehpih mahmah a. A sakol tung akipan a kum a, a liamnate damdawi a nuh sak a. A tuama a sakol tung ah a tuang sak a. Akhosung ah api lut a. A dam masiah a kemta.

45

LESSON 91

SABILTUNG LEH KHAUKHUP

Khaukhup lasak Sabiltung in a za a siam a sa mahmah a a aw hoih a sa hial hi. “Bang na ne a? bang in na kivak a, aw hoih hichi bang nei na hia?” chiin a donga, “Ka annek daitui a hi pen,” chi in a dawng hi.

Sabiltung in a annek ngei tawpsan in daitui kia a sen a. Aw hoih aneih theihna ding in. Himahleh a gawng hulhula, atawp in a sita hi.

Khenkhat adia an hi, khenkhat a ding in sihna gu ahi nuam hi.

44

LESSON 87

VOM LEH LAWMTA KHUALZIN:

Lawmta khual a zin khawm ua, lampi a apailai un, vom in amau a delhta. Lawm khat pa a tai a, singkung ah a kah paha. Lawm dang pen atai man kei Vom in a pha petmah. Huchi in kisih khem bawl in lei ah alum ditdiat. Vomin a nam vut vuta. Hua lum mipa tuh naklou in a om. Huchi in vomin apaimang san. Vom in misisa bangmah aloh ngeikei achi uh. Huai takin alawmpa akum suk a, a kisih khembawl a lawmpa kiang ah. Lawm honhilh dih, vom in na bila bang hon hougu a hia?a chi a. “Hiai thu a honhilh. Kihtak ding aom chiang a hontai san mawk zel ding lawm, khual ah zin pih nawn ken,” a hawn chi a chi.

LESSON 88

AISA NUTA:

Bang dia hichi pai doi doi na hia, bawi? Malama pai tang hoih zaw tham ahi, Aisa pi in a nou kiang ah a chi a. A hi maw, nu a dik a tang a paidan hon kawkmuh le chin zuih kon tum ding, anou in achi. Aisa pi in pai tang tum in kisuk mah leh apai tang thei mahmah kei. A nou kiang ah ka pai tang thei kei a chi.

 

 

PAITE SINTUNG

 

 

 

 

 

LESSON 1

 

 

 

 

Khawlgelh Laimal Neu

 

a

aw

b

ch

d

e

f

g

ng

h

i

j

k

l

m

n

o

p

r

s

t

u

v

z

 

 

 

LESSON 2

 

 

 

 

Khawlgelh Laimal Lian

 

A

AW

B

CH

D

E

F

G

NG

H

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

T

U

V

Z

05

 

 

 

LESSON 6

 

 

 

 

 

 

Khutgelh Laimal Lian

 

 

A

AW

B

CH

D

E

F

G

NG

H

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

T

U

V

Z

 

 

 

LESSON 7

 

 

 

 

Khutgelh Laimal Neu Leptuam

 

f

m

a

o

s

d

k

aw

r

ch

v

t

g

b

n

h

z

l

u

i

p

e

j

ng

 

 

 

LESSON 8

 

 

 

 

Khutgelh Laimal Lian Leptuam

 

R

K

T

A

AW

G

L

E

S

B

NG

M

T

CH

N

U

D

I

O

V

H

Z

P

T

42

07

 

 

 

LESSON 3

 

 

 

 

Khawlgelh Laimal Neu Leptuam

 

f

m

a

o

s

d

k

aw

r

ch

v

t

g

b

n

h

z

l

u

i

p

e

j

ng

 

 

 

LESSON 4

 

 

 

 

Khawlgelh Laimal Lian Leptuam

 

R

K

F

A

AW

G

L

E

S

B

NG

M

T

CH

N

U

D

I

O

V

E

Z

P

J

 

 

 

LESSON 5

 

 

 

 

Khutgelh Laimal Neu

 

a

aw

b

ch

d

e

f

g

ng

h

i

j

k

l

m

n

o

p

r

s

t

u

v

z

 

 

 

06

 

 

 

 

 

 

 

LESSON 9

 

 

 

 

 

 

 

 

Nambat 0 apan 10 tan

 

 

 

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

 

 

 

 

 

LESSON 10

 

 

 

 

 

 

 

 

VO-EL LAIMALTE

 

 

 

a

 

aw

 

e

i

 

o

 

u

 

A

 

AW

 

E

I

 

O

 

U

 

 

 

 

 

 

LESSON 11

 

 

 

 

 

 

 

 

Konsonan Laimalte

 

 

 

b

ch

d

 

f

g

ng

h

 

j

k

l

m

n

 

p

r

s

t

 

v

z

B

CH

D

 

F

G

NG

H

 

J

K

L

M

N

 

P

R

S

T

 

V

Z

08

LESSON 89

PITEK LEH DAKTOR

Pitek amit amial a, Daktor kiang ah, “ka mit hon hih vak sak in” achi a sum kon pe ding, na vak sak theih keileh bangmah kon pe kei ding achi. Doktorpa’n a vapha zihzeh a a mit ah damdawi a tat sak zel. A vahoh teng in pitek inn sunga vante ala a, apaipi zel mai mah hi. A vanteng a nawn khit in “Na mit ka vak sak ta, sum hon pe ta in” a chi a ‘ka dam tuankei ka mit amial lai in ka insung ah van a dima tu in ka insung ah vankhat lel leng muhtheih ka neikei,” a chi hi.

LESSON 90

KHUAIMU LEH BAWNGTAL

Khuaimu in Bawngtal a zui a. A ki ah sawtpi a tuang a lengkhe nawn dingin a kisa a akha a zap ging vuvu a, giknon sak khak le chia lengkhe nawn dia kisa ka hi. Tuang lai din nondeih maw”a chi a.

Bawngtal in, ‘Huaia na omlam ka thei sam a lengkhe ve, na ut leh” a chi a. Mi khenkhat amau mitmuh ah thupi akisa ua,midangte mitmuh a bangmah hi lou pi’n.

43

LESSON 85

SAZU KHAWMPI

Sazuten khawmpi anei ua, “Bangchi leng i melma lianpen Zohngeu lak a bit thei ding i hia?” chi in akikum uhi. Ngaihdan a gen chiat ua a lak ua khat in, “Long ok sak ni, huchi in a hongchiang in za dia, i kua uah i lut diam ding uh,” a chi a.

Hoih mahmah e, a chi chiat ua.”Ahihleh kuan zohngeu long i ok sak dia” chiin, akizong ua, kuamah akisa ngam a omkei uhi.

Thil hoih i thei a, himahleh a sepkhiat ding penhaksa a kisa sek hi.

LESSON 86

VAAK LEH BELGONG GEK:

Va-ak a dangtak, Belgong gek khat a mu. A sung a tui om dingin a um. Kilawp tak in a vazuan, a sung a et leh a to zela tui tawmchik om amu. A lutang athun suk a amuk dawn in akhoih pha geigei pheta a dawn theikei.

Dawn theihna ding a ngaihtuah. Hih ding dan a theita. Suang nou a khiakkhiak leh a tui a hongkhang tou hiaihiai a, a dawn thei ta hi.

41

LESSON 83

SEHAL LEH BELAMNOU

Lui nak lam a om Sehal in,lui taw lam a om Belamnou kiang ah, “Ka tui dawnlai na hih nin,” a chi a Belamnou in Pu, kei na khanglam a omin, bangchi’n na tui dawnlai ka hihnin thei dia? a chi a.

Sehal in, kum nih a hita non gensia,” a chi a Belamou in, “Kei kum khat leng ching nailou in bangchi’n kon gense thei dia?” a chi a.

LESSON 84

IP LIAN LEH IP NEU

Mi tengteng ip nih toh a piangkhawm uh, Ip lian leh ip neu toh, Ip lian pen mihing nungzang ah akikhai, Hiai danin gitlouhna a kithun ip neu a malam ah’ a kikhai a huai ah gitlouhna akithun dim.

Ip lian mihing gitlouhna ip a hi a ip neupen midangte gitlouhna ip ahi.

Huchibang in ei gitlouhna theilou in mi dangte gitlouhna i thei zaw naknak hi.

40

LESSON 79

SIAMTU PATHIAN

A tung in Pathian in Van leh Lei a bawl. Ni te, Khate, Aksi te a bawl. Singte, Suangte, Pakte, Gamsate Vasate a bawl, Tuite, Ngasate a bawl. Leitung leh van tung a omte teng teng a bawl Pathian in mihingte a bawl.

Pathian aw, na bawlsa van a Aksite, Khate leh Ni ka mu, Na bawlsa Mihingte, Gamsate, Insate leh a dang dang ka mu. Mihingte na hehpihna lian, thuk, za in sang hina tel e!

LESSON 80

KITAITEH

“E, kiamkiam aw, Hat kei na tel chia,” chi in, zupi in sumkuang a nuih san a. Sumkuang in, “Hon simmoh dah mai in, kitaiteh leng nang sang in ka hat zaw ding,” a chi a. A ki taiteh ta uhi.

Thaltanglot bangmai in, zupi tuh aleng maimah ngei a. Singlimnuai a tung a, “Hiai ah ka lum ding, sumkuang in lah ahonpha ngei kei dia,” a chi a. A lum a a ihmuta hi.

 

 

LESSON 12

 

 

 

Vo-el Laimal: ‘a’- ‘A’

 

 

baw

chaw

daw

faw

gaw

ngaw

haw

jaw

kaw

law

maw

naw

paw

raw

saw

taw

vaw

zaw

1. A baw haw haw

 

2. A gaw law ta

 

3. Sa a gaw maw?

 

4. Na phaw na la maw?

 

 

LESSON 14

 

 

 

Vo-el Laimal: ‘e’ - ‘E’

 

 

be

che

de

fe

ge

nge

he

je

ke

le

me

ne

pe

re

se

te

ve

ze

1. Nge sa a ne

 

2. A ke he he

 

3. Pe ve, de ve

 

4. A se te te

 

09

 

 

LESSON 17

 

 

 

 

Vo-el Laimal: ‘O’ leh ‘Ou’

 

bo

cho

do

fo

go

ngo

bou

chou

dou

fou

gou

ngou

ho

jo

ko

lo

mo

no

hou

jou

kou

lou

mou

nou

po

ro

so

to

vo

zo

pou

rou

sou

tou

vou

zou

 

 

Kho ho tho

 

 

 

 

Khou phou thou

 

 

1. A bota ve

 

2. A gota ve

 

3. Gal a dou

 

4. Bawngtal a gou

 

5. Puan ak ngou a nei

6. Amah ka mou ahi

7. Kholian ah ka teng

8. Ka pho ka la

 

9. Buh a phou

 

10. Ihmu lai a thou

 

38

11

 

 

 

LESSON 15

 

 

 

 

Vo-el Laimal: ‘i’ - ‘I’

 

 

bi

chi

di

fi

gi

ngi

hi

ji

ki

li

mi

ni

pi

ri

si

ti

vi

zi

1. Mi li a pi hi

 

2. Mi nih asi

 

3. Ki gi a hi

 

4. Chini a ne

 

 

 

 

LESSON 16

 

 

 

 

Vo-el Laimal: ‘u’ - ‘U’

 

 

bu

chu

du

fu

gu

ngu

hu

ju

ku

lu

mu

nu

pu

ru

su

tu

vu

zu

1. Mu bu a mu

 

2. Nu pu tu hi

 

3. A gu a su

 

4. Na hu a hu

 

10

 

 

 

LESSON 18

 

 

 

Vo-el Laimal: ‘O’ leh ‘Aw’

ong,

oh,

ok,

ol,

om,

on, op, ot,

awng, awh,

awk, awl,

awm

awn, awp, awt

1. A pa aki tom ong nong

2. Nou a awng ta

3. Sana khi a ok

 

4. Paita ding maw?

5. A nau a kap ol-ol

6. An awl awlin a ne

 

 

 

LESSON 19

 

 

 

Vo-el Laimal: ‘Oi’ leh ‘awi’

doi,

goi,

 

ngoi,

hoi,

koi,

loi,

moi,

 

noi,

soi,

toi,

dawi,

gawi,

ngawi,

hawi,

kawi,

1. A hoi doi-doi

2. A nu’n an a hawi

 

3. A sou noi-noi

4. Bawngnawi a dawn

5. A ha a gawi

 

6. Lampi a kawi

 

Sumkuang tawlnga lou in a taitai a, Zupi ihmu a phak in, awl awl in a kheng a phak tawpna a tungta Zupi akhanglou a, a delh a,himahleh sumkuang a na tungkhin ta. Ihmut hai loh sapna, taimak loh chinna ahi.

LESSON 81

NAUPANG LEH NGIA

“Ngia, Ngia,” chi in naupangkhat a kikou a, A inveng ten a delh ua Himahleh bangmah amu kei uh. “Ngia, Ngia,” chi in akikou zel a himahleh a zuau ahi zel. Ni khat tuh ngia ahongpai tak tak a, Patau a akikou leh kua mah in alimsakkei uhi.Ngia in amah a man ta hi.

Zuauthei ten thutak genle uleng kuamah in a um sekkei uhi.

LESSON 82

PAPI LEH ATA TE

Papi’n a tate chiangkang khat chiat a pia a “Kuai tan un” a chi a. Baihlam tak in a kuai tan uh.

Huan chiangkang gaklop apia a “Hiai na kuai tan zou uhia?” a chi a, kuamah in a kuai tan zou kei uhi. “Huchi bangbang a na na kihou theih ua, na pankhawm uleh na hat dinguh,” a chi hi.

I kipumkhat leh i hat ding a, ikikhen leh i puk ding.

39

LESSON 77

PATHIAN THEI IN

Naupang nou na hih lai a kipan in nang hon bawlpa thei gige in. Na annek ding a honpia. Na puansilh leh ten ding a hon pia. Na dawn ding a hon pia. Chidam ludamna a honpia. Kipahna a honpia. Jan a na ihmut kal in a honveng a, sun in a hon ompih gige. An nek ding teng in lup, ding tengin, na thoh ding teng in, na launa leh na muanna ah Pathian kiang thum gige inla, na kipahna leh na deihte hilh gige in.

LESSON 78

TOUPA THUMNA

Ka Pa uh vana om, Na min kizahtak hen, Na gam hong tung hen. Na deihlam van a kihih bang in lei ah, leng kihih hen; ka niteng an uh tu ni in honpia in. Ka tung ua khialte ka thuk louh bang un, Nang leng ka khelhna uh hon thuk ken. Khemna ah honpi lut kenla, gilou lak ah honhu zaw in; gamleh silbawl theihna leh thupina, khantawn a nang a ahih ziak in. Amen.

12

37

LESSON 75

z, Z-Zohngeu

Hiai bang ahia? Hiai Zohngeu ahi.

Zusa a duh pen. Sahang bang bang a hi.

Bawngnawi tui a duh mahmah.

LESSON 76

PATHIAN LAUDAN SIAM

Pathian laudan siam, theihna, kipahna, pilna kipatna ahi. Bawite aw, nu leh pate hon thuhilh bil doh in, jui un. Nu leh pa thuman kivatna hoihpen ahi. Na khutngawng a ding in tau, na ngawng a din in khi, na pum a ding in puansilh kilawm a hi. Na nu leh pate uh thuhilhna na zuih uleh naupang hoih na hi ding uh.

A thu uh na man u leh na nahlohpek ding ua, na hampha ding a, lei ah na damsawt ding.

36

LESSON 68

o, O-Ole

Hiai bang ahia? Hiai Ole ahi.Tuilak a teng gan hing ahi. Thankik toh akibang sim khe li anei. Ngasa sa a kivak ahi, Tui tam pipi a tha.

LESSON 69 p, P -Pasal

Hiai kua ahia? Hiai pasal ahi. Tangval nou ahi.A sam a hiat, Puan-ak siang a silh. A kisil siang gige.

LESSON 70

r, R-Rel

Hiai bang ahia? Hiai Rel ahi. A tai thei a, asau asau ahi. Vanpuakna Rel aom a, khualzinna rel leng a om. Motor sang in ahat zaw. Sikzawl tung a tai ahi.

LESSON 20

Vo-el Laimal: ‘ia’ leh ‘ua’

bia, gia, pia, sia,

kua, pua, vua, khua

1. Nisa a bia uh

2. Ka nu sum ka pia

3. A gia a sau

4. Kua-kua na hi ua?

5. Guta a vua uh

6. Khua a vot

LESSON 21

Vo-el Laimal: ‘iai’ leh ‘uai’

biai, diai, hiai, piai, siai

buai, duai, huai, puai, suai

1.Ka lung a am biai buai

2.Na hon guai diam?

3.Nang duai ka deih

4.Na suai kaih a buai

5.Buai huai lua hi

6.A nui si siai

13

LESSON 24

Tomgin Laimal: ‘euh’ leh ‘auh’

beuh, cheuh, deuh, heuh, keuh, leuh, kheuh bauh, chauh, gauh, hauh, jauh, sauh, khauh

1.

Hoih deuh in bulh in

2. Sing hiang a heuh

3.

Tui leuh a siam

 

4. Salu a kheuh

 

5. Aktui akeuh ta

 

6. Buh hauh a nuam

7. A gawng geuh gauh

8. Ka gawphel a khauh

 

 

 

LESSON 25

 

 

 

 

Tomgin Laimal: ’iah’ leh ‘uah’

 

chiah

diah,

fiah,

jiah

liah,

siah

buah,

guah,

luah,

puah,

suah,

khuah

1.

Nang ka diah duai

2. Fiah takin gen in

 

3.

A luang jiah jiah

4. A hoih biah-buah

 

5. In ka luah uh

 

6. Um khuah siangin

 

34

15

 

 

 

LESSON 22

 

 

 

 

Laimalte Tomgin: ‘aih’ leh ‘oih’

 

baih,

daih,

gaih,

ngaih,

laih,

haih,

saih,

boih,

doih,

goih,

ngoih,

loih,

hoih,

soih

1.A baihlam hia?

2.An a ki daih

3.Gaih vek tum in

4.Ngaih huai lah saih peih huai lou

5.Tomboih hoih ka sa

6.Ka mi goih a hi se soih

 

 

LESSON 23

 

 

 

 

Tomgin Laimal: ‘eih’ leh ‘uih’

 

deih,

geih,

leih,

neih,

peih,

theih

fuih,

guih,

huih,

juih,

nuih

phuih

1.Deih deih neih theih hilou

2.Tu in a pai khin geih

3.A sia in mi fuih ken

4.Meh tui na leih ta hia?

5.Peih gige in

6.Theih theih ding in gen in.

7.Huih a nung guih

8.Dan juih ahoih

14

 

LESSON 26

 

 

Tomgin: ‘iuh’ leh ‘ouh’

biuh, chiuh,

giuh,

jiuh,

siuh

chouh gouh,

houh,

kouh,

pouh

1. A tu biah-buah

2. A neu chiuh cheuh

3. A gawng giuh-geuh

4. Temta a jum jiuh jeu

5. A vang siuh seuh

6. A dang keuh kouh

 

LESSON 27

 

 

Saugin: ‘iang’ leh ‘uang’

chiang,niang,

siang,

duang,

luang, khuang

1. Chiangkhun toh a pai

2. Niang tak in ne in

2. Tui siang dawn in

4. A duang a ching

5. Maipuang ka duh

6. Aktal a khuang

16

LESSON 71

s, S-Sakol

Hiai bang ahia? Hiai Sakol ahi, Khe li anei, A chin aka kei. Van puak a hat. Kangtalai akai a, lou a let thei. A tung a tuan theih ahi. Tai a hat.

LESSON 72 t, T-Tengkol

Hiai bang ahia? Hiai tengkol ahi. Tui lak ah suang pang ah a belh. Meh dingin aman uh. A taw zum a sat tan ua a huan min ua, a tawpkhia uh.

LESSON 73

u, U-Ui

Hiai bang ahia? Hiai Ui ahi. Khateh nen a tawm. Khe li a nei. A mei a ki zial. In veng bit ding in ahoih. Kong kong achi.

LESSON 74; v V-Vok

Hiai bang ahia? Hiai vok ahi.In nuai ah a teng. Thulpi teh a duh. khe li anei. Voksa leh vokthau a lim mahmah. An khingleh vainel ane

35

LESSON 64

k. K-Keltal

Hiai bang ahia? Hiai Keltal ahi.Kinih a nei. Khe li anei. Kel leh Belam a kibang simKelsa a lim A man a tam.

LESSON 65

l L-Laibu

Hiai bang ahia? Hiai laibu ahi Naupangten laibu a tawi uh.Skul ah laibu asim uh.Laibu sim gige in.

LESSON 66

m. M-Mai

Hiai bang ahia? Hiai Mai ahi.Mai an toh a meh uh. Maisan akhum sim. Gui nei haichi chi khat ahi. Maingek alim.

LESSON 67 n, N-Numei

Hiai kua ahia? Hiai numei ahi. Nungak nou ahi. Niteng in skul a kai. Asam ahiat, A kisil siang gige. Puan sawp a taima mahmah.

33

LESSON 60

ng. NG-Ngasa

Hiai bang ahia? Hiai ngasa ahi. Lip anei, Phe anei. Tui lak ah a teng. Tui leuh asiam. Khe anei kei.Kha anei Amei a palh

LESSON 61 h. H - Heipi

Hiai bang ahia? Hiai heipi ahi.Heipi zang in sing a sat uh. Sing a ek uh.Sing a phuk uh. Heiga gua akibawl ahi. Heitang sik a ki bawl ahi.

LESSON 62

i, I-Ippi

Hiai bang ahia? Hiai Ippi ahi. Ippi sung ah buh aom Vaimim aom. Ippi ziza khau a bawl ahi. Ippi atou mahmah.

LESSON 63

j. J-Jawng

Hiai bang ahia? Hiai Jawng ahi. Ganhing lamdang pi ahi. Khe li anei a, a khete khut bangin a zang thei. Jawng in lou a hai chite a gugu.

32

LESSON 52

A - Aktal

Hiai bang ahia? Hiai Aktal ahi. Khe nih a nei a mei bawk a pha a khuang thei kiki ngik ngik a chi

LESSON 53

aw, Aw-Awl

Hiai bang ahia? Hiai Awl ahi. Tengkol a bang sim. Lei ko sung a om ahi A sa nek ngei ahi kei. Nahpa peuh ah a belh.

LESSON 54 b B-Bawng

Hiai bang ahia? Hiai Bawngtal ahi Bawngtal in khe li anei Ki nih a nei Kangtalai zang in van a kai Lou a let

LESSON 55

ch, CH-Chikpi

Hiai bang ahia? Hiai Chikpi ahi. Zusa chi tuam ahi Chik chik chin aham. Khe li anei In kawm khawng ah a om.

30

 

 

 

 

LESSON 28

 

 

 

 

Saugin: ‘ial’ leh ‘ual’

 

bial,

chial,

dial,

gial,

hial,

kial

mial,

nial,

pial,

sial,

vial,

zial

bual,

dual,

hual

kual,

 

mual,

sual, vual

1.

Bial fang in a zin

2.

Kituak dialdial a om a nuam

3.

Ka kial hial kei uh

4.

Pial a kam vial hi

5.

Vok a bual

 

6. Khau ahual

 

7. Lamlian akual

8. A mual gawp ta

LESSON 29

Saugin: ‘iam’ leh ‘uam’

biam, chiam, diam, hiam, kiam, liam, niam, siam buam, huam, kuam, muam,

muam, puam, tuam, suam

1. Meh chiam in

2. A tu diam-duam uh

3. Tem a hiam

4. Lui tui akiam

5. Guam a thuk

6. Chikhum a muam

7. Thei puam ne ken

8. Meima atuam

 

17

LESSON 32

Saugin: ‘iap’ leh ‘uap’

giap, hiap,

liap,

duap,

nuap, thuap

1.Nahpa keu lak ah a pai giap-giap

2.A khekol a tual hiap-huap

3.Ni a liap ta

4.Savun duap a nei

5.Khedap nuai a thuap

LESSON 33

Tomgin: ‘ang’, ‘eng’, ‘ing’, ‘ong’, ‘ung’

bang, dang, gang, kang, mang nang, pang, sang, tang, vang

beng, deng, keng, meng neng, seng, teng,veng bong, dong, kong, mong, tong, vong bung, dung, mung, nung, sung, tung, vung

1.Bang dang sang in

2.Pang sing a sang

3.Kong teng hong in

4.Mong sing toh vong sing va zongin

5.Lui dung kan mengmeng in

19

 

 

LESSON 30

 

 

Saugin: ‘ian’ leh ‘uan’

chian,

lian,

pian,

sian

buan,

guan,

huan,

kuan,

muan,

puan,

suan,

tuan

1.Theichian lou in thu gen ken

2.Ka pianni ka thei

3.Ka nu huan sung ah a awm

4.A suan pen puan a sawp

LESSON 31

Saugin: ‘iat’ leh ‘uat’

biat, chiat, hiat, phiat, duat, huat, muat

1.Nin biat-buat in omken

2.Khat chiat in a tang uh

3.Phiat siang gige in

4.Na tate duat law tel ken

5.Huatna lungsim nei ken

6.Theigah muat ne ken

18

 

 

LESSON 34

 

 

 

 

Tomgin: ‘ah’, ‘eh’, ‘ih’, ‘oh’, ‘uh’

 

 

bah,

dah,

gah,

hah,

kah,

lah, mah

nah,

pah,

sah,

tah,

vah,

zah

 

 

beh,

geh,

heh,

keh,

leh, meh,

 

neh,

peh,

seh,

teh,

veh,

zeh,

 

chih,

hih,

nih,

pih,

sih

 

boh, doh, goh,

hoh,

loh, noh,

soh,

toh,

zoh

buh,

duh,

guh,

huh,

kuh,

luh,

 

muh,

nuh,

suh,

tuh,

vuh

 

 

1. Bah mahmah ken

2. Na duh zahzah meh in

 

3. Seppih nih ka nei

4. Chi toh malta soh in

 

5. Saguh ka duh

 

6. Buh a tuh ta.

 

 

 

 

LESSON 35

 

 

 

 

 

Tomgin: ‘al’ el, il, ol, ul

 

 

bal

kal,

lal,

mal,

pal,

sal, tal

bel,

gel,

lel,

sel,

tel

 

 

bil,

gil,

kil,

sil,

vil,

zil

 

dol,

gol,

nol,

tol,

zol,

 

 

bul,

hul,

kul,

mul,

tul,

vul, zul

1. Tanghou a bal kham

2. A kal ana

 

 

3. Vuahmal a phin

4. Suak leh sal in pang ken

5. Ka bil leh ka gil

 

6. A kil a sil

 

 

7. Dolngek a ne

 

8. A ban a gol

 

 

9. Abul ah pan in

 

10. Loutul ah a hoh

 

 

 

 

20

 

 

 

LESSON 56

d. D-Dohkan

Hiai bang ahia? Hiai dohkan ahi. Dohkan in khe li anei Sing a bawl ahi. Dohkan tung lai simna ding leh lai gelhna ding mun ahi.

LESSON 57

e E - Etlet

Hiai bnag ahia? Hiai Etlet ahi Gamla muh theihna ahi. A lian aom a, aneu leng a om. A man tam chi a om a, aman tawm chi leng a om.

LESSON 58 f. F-Futbol

Hiai bang ahia? Hiai futbol ahi. Futbol bang ahia? Buangngai mutpuak thieh savunlumsunga ki thun ahi. Khe a pek dia ki bawl mawlna van ahi.

LESSON 59

g.G-Gitta

Hiai bang ahia? Hiai Gitta ahi. Gitta kichi vasa neu chi khat ahi. Pawn lak ah loupa gah a ne. Buh a duh.Tang a duh A honhon in a gamta uh.

31

 

 

LESSON 51

 

 

Kum khat sunga kha minte

 

PAITE

ENGLISH

NI OMZAH

1.

Tunkha

January

31

2.

Doutakha

February

28/29

3.

Doupikha

March

31

4.

Jingkha

April

30

5.

Gam kha

May

31

6.

Tangsihkha

June

30

7.

Khodoukha

July

31

8.

Phalkha

August

31

9.

Dipikha

September

30

10. Noukha

October

31

11. Kaukha

November

30

12. Vulkha

December

31

29

 

 

LESSON 50

 

 

 

Kal khat sunga ni sagih te

 

PAITE

ENGLISH

MANIPURI

1.

Nipini

Sunday

Nongmaijing

2.

Seppatni

Monday

Ningthoukaba

3.

Sepnawnni

Tuesday

Leipakpokpa

4.

Nilaini

Wednesday

Jumsakeisa

5.

Ningani

Thursday

Sagawlsen

6.

Sintawpni

Friday

Irai

7.

Kiginni

Saturday

Thangja

28

 

 

 

LESSON 46

 

 

 

 

Saugin: ‘J’

 

ja,

jak,

jal,

jam,

jan

 

jawng,

jawl,

jawn

 

 

jeng,

jel,

jem,

jen,

jep

 

jing,

jik,

jil,

jin,

 

 

jung,

juk,

jul,

jum,

jun,

jut

1.

A puanja a jak

2.

Jan in a jal ka zou

3.

Na jawlpa vajawn in

4.

Hong jeljel in

5.

Tu zing in jin ka nei

6.

A jingte a juk khia

 

 

 

 

LESSON 47

 

 

 

 

Tomgin: ‘Z’

Za,

zah,

zak,

zap,

zat

Zong, zol,

zoh,

zok,

zom, zon, zop, zot, zou

Zek,

zen,

zep,

zet

 

Zing, zih,

zik,

zim,

zit

1. Sum za khat ka nei

2. Zahpih huai law ken

3. Tui ka zap

4. Bawng mang a zong

5.

Hon zolzol ken

6.

Zohzok a ut huai

7.

Janlam zek in ajin

8.

Zoulou ah jong a lut

9. Kongzing mawk kan ken

10. Kong hong zihzeh ken

 

 

26

 

 

 

 

LESSON 36

 

 

 

 

 

Saugin: ‘al’, ‘awl’, ‘el’, ‘il’, ‘ul’

 

 

bal,

dal,

gal,

jal,

mal,

sal,

tal,

val

bawl,

dawl,

gawl,

jawl,

mawl,

sawl,

tawl

 

bel,

del,

gel,

hel,

jel,

kel,

 

 

mel,

nel,

pel,

sel,

tel,

vel

 

 

dil,

kil,

nil,

pil,

vil,

zil

 

 

bul,

gul,

jul,

kul,

nul,

sul,

tul,

vul

1.

Dil galah bal a tuh

2.

A galte adal

3. A gawl a bawl

4. A jawl a tawl

5.

Laijil lai ahi

6.

Bal meh a zil

7. A bulah gul akual

8. Vok kul sung ah tul koih ken

 

 

 

LESSON 37

 

 

 

Tomgin: am, em, im, om, um

dam,

gam,

kam,

nam,

sam,

tam

dem,

lem,

nem

tem

 

 

dim,

gim,

him,

kim,

lim,

nim, sim, zim

dom,

lom,

nom,

pom,

tom

 

bum,

dum,

gum,

hum,

kum,

 

pum,

sum,

tum

zum

 

 

1. Kam damin gen in

2. Na nam min banga?

3. Tampi ne in

4. Mi dem ken

5. Tem tawiin lem ala

6. Hon dom sangin

 

21

 

 

 

LESSON 40

 

 

 

 

Saugin: an, awn, en, in, un

 

ban,

dan,

gan,

lan,

jan,

kan,

san,

tan, van,

dawn,

jawn,

lawn,

nawn,

pawn, sawn,

tawn

gen,

ngen,

hen,

jen,

ken,

len,

nen,.

pen, ten

chin,

jin,

kin,

nin,

sin,

tin

 

 

bun,

ngun,

hun,

jun,

kun,

lun,

sun,

tun

1. Aban ah len in

2. Dan bangin kan in

3. Tui dawn di nawn in

4. Ngen nawn jen ken

5. Chindan hoih jui in

6. Ngun tak in sui in

 

 

 

 

LESSON 41

 

 

 

Tomgin: ap, ep,ip, op, up

dap,

gap,

ngap,

hap,

kap,

 

 

lap,

nap,

sap,

tap,

zap

 

 

chep,gep,

hep,

kep,

lep,

nep,

sep, tep, zep,

chip, dip,

kip,

lip,

nip,

sip,

zip

bop, dop,

hop,

kop,

lop,

mop

 

nop,

sop,

top,

zop

 

 

 

dup,

gup,

kup,

lup,

tup,

zup

 

1. Gap theihin om ken

2. Kap kap ken

3. Buh a chip gep gep

4. A lip a kip

5. Dop toh mop a thuah

6. A gup pen a dup

 

23

 

 

 

LESSON 38

 

 

 

 

 

Saugin: am, awm, em, in, um

 

 

ham,

jam,

lam,

mam,

pam,

sam, tam

bawm, gawm, hawm,

lawm,

sawm,

tawm

bem,

gem,

hem,

jem,

kem,

nem,

pem, sem

dim,

gim,

lim,

nim,

sim

 

 

 

hum,

pum,

tum

 

 

 

 

 

1. Vasa a ham

 

 

2. Kipak in a lam

 

 

3. Ni nga sung a tam

 

4. Bawm sung khat ah agawm

5. A lawmte a tawm

 

6. Kuang a hem

 

 

7. A gim a lim

 

 

8. Hawn hum hing

 

 

 

 

LESSON 39

 

 

 

 

 

Tomgin: an, en, in, on, un

 

 

ban,

dan

gan,

kan,

man,

san,

tan,

van

den,

ken,

men,

nem,

ven

 

 

 

din,

gin,

hin,

kin,

lin,

siin

 

 

don,

hon,

ton

 

 

 

 

 

bun,

hun

kun

mun,

pun,

sun,

tun,

zun

1. Ban tan ken

 

2. Pindan tungnung ah a om

3. Hong kankan ken

4. Na man ta hia?

 

 

5. Om den ken

6. Mou vanken ahi

 

 

7. A men dei-dawi

8. Ngaihven a hun ta

 

9. Bat din pah in

10. Kin takin pai ni

 

 

11. Nau a don

 

12. Hun sum ahi

 

 

 

 

 

22

 

 

 

 

 

 

LESSON 42

 

 

Saugin: ap, awp, ep, ip, up,

gap,

ngap,

jap,

kap,

pap, sap, tap

jep,

kep,

lep,

sep,

tep

chip,

dip,

hip,

lip,

sip

1. Vaimim gap huan a lim

2. Na ngap ta hia?

3. A pap alau huai

 

4. Va dawp mah dih

5. A se gawp ta

 

6. Puan a sawp

7. Bawngtal a jep

 

8. Ka nak a sip

LESSON 43

Tomgin: at, et, it, ot, ut

bat, dat, gat ngat, kat lat mat, nat, sat, tat, vat, zat

bet,

chet,

det,

get,

nget,

let,

bit,

chit,

dit,

hit,

lit,

sit

bot,

chot,

dot,

got,

ngot,

hot

kot,

sot,

tot,

vot,

zot,

 

but,

hut,

lut,

sut,

tut,

vut

1. Ka bat ka dinta

 

2. Nat leh sat a thuah uh

3. Theihchetlouh thu gen ken

4. A khuam a det

5. Bittak in ka tung

 

6. Gam vot ah ka teng

7.Dotna hoihtak in dawng in 8. Tutna vut ken

24

LESSON 48

Laimal nih khat bang a ki zangte

Kh,

Ph,

Th.

 

 

 

kha,

khaw,

khe,

khi,

kho,

khu

pha,

phaw,

phe,

phi,

pho,

phu

tha,

thaw,

the,

thi,

tho,

thu

1. Buh a la khawm

 

2. A neu toh kikhom in a hat

3. Ihmu va phong in

 

4. Kipukte phong in

5. Etnop a thawn in a suak

6. Laithon a sim

LESSON 49

Hun Simdan

1.Minit khat in Seken 60 a om

2.Dakkal khat in Minit 60 a om

3.Nikhat in dakkal 24 a om

4.Kal khat in ni 7 a om

5.Kha khat in kal 4 a om

6.Kum khat in kha 12 a om

27

 

 

 

 

LESSON 44

 

 

 

 

 

Saugin: at, awt, et, it, ut

 

bat,

ngat,

hat,

jat,

mat,

 

 

pat,

sat,

lat,

vat,

zat

 

 

dawt, gawt,

hawt,

jawt,

kawt

 

 

lawet,nawt,

pawt,

sawt,

tawt

 

 

get,

het,

let,

met,

pet,

lit,

sit

ngut, hut,

jut,

kut,

lut,

mut,

sut

1.

Khau aki bat

 

2.

A ngat na a hat

3.

Temta in adawt

 

4.

Sing kawt a nawt

5.

Tui alet

 

 

6.

Summet bawl ahi

7. Thei hut ne ken

 

8. Mutpuak a mut

 

 

 

 

LESSON 45

 

 

 

 

 

Tomgin: aih, elh, ilh, olh, ulh

 

dalh,

halh,

kalh,

malh,

nalh,

valh,

zalh

belh,

delh,

gelh,

helh,

melh,

pelh

 

bilh,

gilh,

ngilh,

hilh,

kilh,

milh,

silh

goih, holh,

kolh,

nolh,

polh,

tolh

 

bulh, dulh,

gulh,

kulh,

pulh,

zulh

 

1. A dalh vek uh

 

2. Ka halh deuh ta

3.

Ka naupuak abelh

 

4.

Lai ka gelh

 

5.

Hon hilhin aw

 

6.

Puansilh in

 

7.

Polh tak kasa kei

 

8.

Melmate a tolh ut

9.

Tembul bulh in

 

10. Theigah a pulh

 

 

 

 

 

25

 

 

 

Rev. Nengzachin Hangzo

May 1, 1910 in Mimbung khua, tua Mizoram State ah piang hi. Pu Phunggin leh Pi Tawnning Vualnam te kala goutan unau 8te laka 6na ahi.

Pu Rev. Nengzachin Hangzo, “Pa Chin” ini Hanship ah laisinna apan hi. A hunlai inn Lusei pau a lasin ahi uh. Hanship akipan in Chaihpui khua ah ava ekzam uhi. Upper Middle School, Kaihlam akipan a zoh in, Lakhipur, Assam a Mission Middle English School akipanin Class-VI, 1929 in zou hi. A pawl uah anihna in pang hi.

Mission in high school a neihlouh jiakin, Silchar a Ram Krishna Mission School, Narsingh High School ah va kai hi. haksakna tampi Kristian hihziak a hiai High School a atuah laiin, Pu Rev. H.H. Coleman in 1930 kum tawplam in pikhia a; Shillong a Welsh Mission High School, ah kaisak hi. Hiai skul akikpan 1934 in, Class-X, 2nd Division in zou hi.

High School a zoh in, North East India Mission Office Rev. H.H. Coleman makaih in Saptuam nasepna apn hi. Hiai lai mah in Roger’s Typing & Shorthand Institute, Waterloo Street, Calcutta a va sin hi. NEIGM Office a seplain Rev. H.H. Coleman mah in United States of America a Bible sin dingin a sam. 1936 a Mission Compound khua nusia in, khe, motor, rel leh longpi a apai in; Bombay akipan tuipi tunga ni 30 a zin nung in, September, 8, 1936 in New York tung hi. Huai akipan in Philadelphia a Eastern Baptist Bible Seminary, tua Eastern University kichita ah ki admit hi. Himahleh, World War-II( ziakin USA solkal in gamdangmite a gam ua kik ding in sawl ua, Pa Chin leng, a sinna zou manlou in August 24, 1939 in India hongtung kiknawn hi.

Tedim Burma (tua Myanmar) a Zomite tawh zatkhawm theih ding laimal neih lunggulh in nei hi. Tedim lama makaite tawh a gelh thawh in kithuzak uhi. Himahleh, dawnna mumala omlouh ziakin Paite laimal hon bawl a; 1945 in Paite Premier, ‘Sintung Bu’ hon bawlkhia hi. Pa Chin hi “Father of the Paite Literature” ahi. Laibu tampi Bible pansan in gelh a, Paite pau tawh kizuia a tuppipen a mualsuah tuh, Holy Bible, Paite pau a lehkhiak ahia; 1971 in latkhiakna neih anahita hi.

Date 12/11/2003 in a leitung hinkhua zou in Pathian kiang hon khawlsan hi.

(Ama tanchin gelhna bu, “He leads Me” simngeingei dia hoih laibu ahi)

SINTUNG BU

(Paite Laithak)

By: Nengzachin